Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Karadeniz ’e kıyısı olmayan ülkelere ait savaş gemilerinin geçişini sınırlıyor ve Türkiye ’ye Boğazlar üzerinde tam yoklama hakkı veriyor. Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Bulgarlar, Fransa, İngiltere, İrlanda ve Denizaşırı Britanya Ülkeleri, Hindistan İmparatorluğu, Elenler Krallığı, Japonya İmparatorluğu, Romanya Krallığı, SSCB, Yugoslavya Krallığı ve Türkiye Cumhuriyeti arasında 1936 yılında imzalandı.
MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ NEDİR?
Montrö Boğazlar Sözleşmesi 1936 yılında imzalandı. Türk Boğazlarından geçiş rejimini ve boğazlar bölgesinin güvenliği işlerini düzenleyen sözleşmedir. 1923 ’te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi ’nin yerine geçti. Bu sözleşmeyle birlikte Milletlerarası Boğazlar Komisyonu ’nun da görevi sonlandı.
MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİNİN ÖNEMİ
Anlaşma, Türkiye ’ye Boğazlar üzerinde tam denetim hakkı verir ve barıştırma zamanı sivil gemilerin özgürce geçişini garantiler. Anlaşma, hem Türkiye ’ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı verir.
MONTRÖ BOĞAZLAR ANLAŞMASININ MADDELERİ
Birinci Madde
Bağıtlı Yüksek Taraflar, Boğazlar ’da denizden geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğü ilkesini kabul ederler ve doğrularlar.
Bu özgürlüğün kullanılışı bundan böyle işbu Kontrat hükümleriyle düzenlenmiştir.
MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİNİN TAM METNİ
KESİM I. – TİCARET GEMİLERİ
Madde 2
Uzlaşma zamanında, ticaret gemileri, gündüz ve gece, bayrak ve tartı ne olursa olsun, aşağıdaki 3. madde hükümleri saklı kalmak üzere, hiçbir işlem (formalite) olmaksızın, Boğazlardan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) tam özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bu gemiler, Boğazlar ’ın bir limanına uğramaksızın transit geçerlerken, Türk makamlarınca, alınması işbu Sözleşmesinin I sayılı Ilave ’inde öngörülen vergilerden ve harçlardan diğer, bu gemilerden hiçbir ödenti ya da harç alınmayacaktır.
Bu vergilerin veya harçların alınmasını kolaylaştırmak üzere, Boğazlar ’dan geçecek ticaret gemileri, 3. maddede belirli istasyonun görevlilerine adlarını, uyrukluklarını, tonajlarını, gidecekleri yeri ve nereden geldiklerini bildireceklerdir.
Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe tabi kalmaktadır.
Madde 3
Ege Denizi ’nden veya Karadeniz ’den Boğazlar ’a giren her gemi, uluslararası sağlık kuralları çerçevesinde Türk yasalarıyla konulmuş olan sağlık denetimi için, Boğazlar ’ın girişine yakın bir sıhhat istasyonunda duracaktır. Bu yoklama, bir temiz sıhhat belgesi (patentesi) ya da işbu maddenin 2. fıkrasındaki hükümlerin kapsamına girmediklerini doğrulayan bir sağlık bildirisi bildiren gemiler için, gündüz ve gece, olabilen en büyük tez yapılacak ve bu gemiler Boğazlar ’dan geçişleri sırasında diğer hiçbir duruş zorunda bırakılmayacaklardır.
İçinde veba, kolera, sarı humma, kirli humma (typhus exanlhematique) veya çiçek hastalığı olayları bulunan veya yedi günden eksik bir vakit önce bu hastalıklar bulunmuş olan gemilerle, bulaşık bir limandan beş defa yirmi-dört saatten eksik bir süreden beri ayrılmış olan gemiler, Türk makamlarının gösterebilecekleri sağlık koruma görevlilerini gemiye edinmek üzere, afiyet istasyonunda duracaklardır. Bu yüzden, hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır; sağlık durumu koruma görevlileri Boğazlar ’ın çıkışında bir sıhhat istasyonunda gemiden indirileceklerdir.
Madde 4
Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, ticaret gemileri, sancak ve tartı ne olursa olsun, 2. ve 3. maddelerde öngörülen şartlar içinde Boğazlar ’dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
Madde 5
Savaş zamanında, Türkiye savaşmışa, Türkiye ile savaşta olan bir ülkeye alt olmayan ticaret gemileri, düşmana hiçbir biçimde yardım etmemek koşuluyla, Boğazlar ’da geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bu gemiler Boğazlar ’a gündüz girecekler ve geçiş, her seferinde, Türk makamlarınca gösterilecek yoldan yapılacaktır.
Madde 6
Türkiye ’nin kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşı sayması durumunda, 2. madde hükümlerinin uygulanması gerçi sürdürülecektir; fakat, gemilerin Boğazlar ’a gündüz girmeleri ve geçişin, her seferinde, Türk makamlarınca gösterilen yoldan yapılması gerekecektir. Kılavuzluk, bu durumda, zorunlu kılınabilecek, oysa ücrete ast olmayacaktır.
Madde 7
“Ticaret gemileri” terimi, işbu Sözleşmenin II. Kesiminin kapsamına girmeyen tüm gemilere uygulanır.
KESİM II. – SAVAŞ GEMİLERİ
Madde 8
İşbu Kontrat bakımından, savaş gemilerine ve bu gemilerin nitelikleriyle tonajlarının hesabı için uygulanacak yorumlama, işbu Sözleşmenin II sayılı Ek ’inde bulunan tanımlamadır.
Madde 9
Deniz kuvvetlerinin, istikrarsız olsun veya olmasın, yakıt taşımak için özellikle yapılmış olan asistan gemileri, 13. maddede belirtilmiş ön-bildirim koşuluna bağlı tutulmayacaklar ve, Boğazlar ’ı tek başlarına vermek koşuluyla, 14. ve 18., maddeler gereğince sınırlamaya alt tonajlar hesabına katılmayacaklardır. bununla birlikte, bu gemilerin, öteki geçiş koşullan bakımından, savaş gemileriyle bir tutulmaları süregidecektir.
Bir önceki fıkrada belirtilmiş asistan gemiler, öngörülen kuraldışılıktan, ama silâhları: yüzer hedeflere aleyhinde en çok 105 milimetre çapında iki toptan, hava hedeflerine aleyhinde en fazla 75 milimetre çapında iki silâhtan çok değilse yararlanabileceklerdir.
Madde 10
Barıştırma vaktinde, hafif su üstü gemileri, minik savaş gemileri ve tezgâhtar gemiler, ister Karadeniz ’e kıyıdaş olan ister olmayan Devletlere ast bulunsunlar, bayrakları ne olursa olsun, Boğazlar ’a gündüz ve aşağıdaki 13. ve sonraki maddelerde öngörülen şartlar içinde girerlerse, hiçbir aidat veya harç ödemeksizin, Boğazlar ’dan geçiş özgürlüğünden yararlanacaklardır. Yukarıdaki fıkrada belirtilmiş sınıflara giren gemiler haricen kalan savaş gemilerinin fakat 11. ve 12. maddelerde öngörülen özel şartlar içinde geçiş haklan olacaktır.